დარანების სიგრძე ზოგჯერ კილომეტრები იყო, იქ ქორწილები და ნათლობებიც კი იმართებოდა…” – რას წარმოადგენდა მიწისქვეშა თავდაცვითი ნაგებობები მესხეთში?

… სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში ნამ­დვი­ლად გა­მორ­ჩე­უ­ლი მხა­რეა იმ თვალ­საზ­რი­სი­თაც, რომ უდი­დეს­მა ქარ­ტე­ხი­ლებ­მა მას­ზე გა­და­ი­ა­რა, მათ შო­რის მეს­ხეთ­ზე ოს­მა­ლე­თის თით­ქმის ოთხსა­უ­კუ­ნო­ვან­მა ბა­ტო­ნო­ბამ. ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბა ამ გან­საც­დე­ლე­ბი­სა­გან თა­ვის დახ­სნას სხვა­დას­ხვა მე­თო­დით ცდი­ლობ­და, რა­მაც სა­ინ­ტე­რე­სო ნა­გე­ბო­ბე­ბის აშე­ნე­ბას და­უ­დო სა­ფუძ­ვე­ლი.და­რა­ნი – მი­წის­ქვე­შა ნა­გე­ბო­ბა, გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი იყო შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის სა­ქარ­თვე­ლო­ში. ეს არის “კლდე­ში, ანუ მი­წის ქვეშ შე­სას­ვლე­ლი.ერთი შტო აუ­ცი­ლებ­ლად წყალ­თან არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი, რო­მელ­თა სიგ­რძე ზოგ­ჯერ ასო­ბით კმ-ს აღ­წევს, ცი­ხე­სი­მაგ­რე­ებ­თან, მე­ზო­ბელ სოფ­ლებ­თან, ტყეს­თან ან გზებ­თა­ნაა შე­ერ­თე­ბუ­ლი. ეს იმი­ტომ, რომ იქ მყოფ მო­სახ­ლე­ო­ბის­თვის საკ­ვე­ბი, წყა­ლი, სხვა­დას­ხვა რამ ხელ­მი­საწ­ვდო­მი ყო­ფი­ლი­ყო.. ყვე­ლა­ფე­რი იმგვა­რად იყო გათ­ვლი­ლი, რომ გა­მო­სას­ვლე­ლი გა­მო­დი­ო­და ხე­ო­ბებ­ში, უფრო მე­ტად და­ცულ ნა­წი­ლებ­ში, გა­მო­სას­ვლე­ლე­ბიც და შე­სას­ვლე­ლე­ბიც გა­სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბუ­ლი იყო ად­გი­ლობ­რივ მო­სახ­ლე­ო­ბა­შიგარ­და ამი­სა, ტუ­რის­ტუ­ლი თვალ­საზ­რი­სი­თაც უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სია მათი რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია და გა­მო­ყე­ნე­ბა.