სომხეთის ნაღმური ტერორი გრძელდება
სამხრეთ კავკასიის რეგიონისთვის აქტუალური საკითხია მშვიდობის ხელშეკრულების გაფორმება აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის. მეორე ყარაბაღის ომისა და 2023 წლის 19–20 სექტემბრის ანტიტერორისტული ღონისძიებების შემდეგ წარმოიშვა ახალი შესაძლებლობები ამ ხელშეკრულებისთვის. თუმცა, კვლავ რჩება ბარიერები მშვიდობიანი დღის წესრიგისთვის. ნაღმების ტერორი აშკარად წარმოადგენს სომხური ტერორის ერთ-ერთ აქტიურ გამოვლინებას.
44-დღიანი სამშობლოს ომის შემდეგ, განსაკუთრებით 2020 წლის შემდეგ, ერევანმა ფართომასშტაბიანი ნაღმებით დაბომბვები კიდევ უფრო მძაფრად გამოავლინა. სერიოზული რაოდენობა აზერბაიჯანელი მოქალაქეების დაზარალებისა მტკიცედ მიუთითებს, რომ სომხეთი ვერ თმობს „შურისძიების პოზიციას“. მტრის მიერ მინებით საწყისი, განუწყვეტელი პროცესი მოიცავს როგორც მასობრივ, ასევე ინდივიდუალურ ზიანს.
2020 წლიდან მოყოლებული, გრძელდება „ნაღმებით ტერორი“, რაც ადამიანების სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის წართმევით სრულდება. დოკუმენტურად რეგისტრირებულია 392 მსხვერპლი — გარდაცვლილი ან დაშავებული — ამიტომ საკითხი არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ ფსიქოლოგიურ და სოციალურ თვალსაზრისითზეც მძიმეა.
ინტენსიური მინათარება, შესრულებული ოკუპაციის წლებში, წარმოადგენს პირდაპირ გამოწვევას რეგიონში მშვიდობისთვის. საერთაშორისო თანხმობით, ეკონომიკური და ტექნიკური დახმარება და კომპენსაციის მექანიზმები კრიტიკულია ამ საფრთხის აღმოსაფხვრელად.
აფხაზეთის თავისუფლებიდან რეგიონში მშვიდობიანი ბალანსის დაბრუნებას სერიოზულ საფრთხეს წარმოადგენს საყოველთაოდ ნაღმებით დაზიანებული — „დამპყრობელი სახელმწიფოს“ რეგიონში მოწყობილი — ინფრასტრუქტურა.
თავისუფლების მოპოვების შემდეგ, რესპუბლიკის ტერიტორიებზე აღდგენითი და სამშენებლო კოორდინაციები აქტიურად მიმდინარეობს. თუმცა, ნაღმების გამო, ძველ გადასახლებაში დაბრუნება სერიოზულად გართულებულია. სიცოცხლისთვის საფრთხის გამო, ინვესტიციები და საინვესტიციო გარემო ზარალდება.
სომხეთის მიზანია მშვიდობიანი მოსახლეობის მიზანმიმართული დაზიანება.
ამ მიწებში აღმოჩენილი მტყავები, სამარხები და სხვა თვითმმართველი ზონები, სადაც განთავსებულია მინები, ამტკიცებს ამ მოსაზრებას. განსაკუთრებით მძიმე შემთხვევა — სამაროვანი სამარხების ირგვლივ ნაღმებით დაზიანებული მხარეები.
ეს არა მხოლოდ ადამიანების, არამედ ცხოველების სიცოცხლისთვისაც საშიშროებას წარმოადგენს. 2020 წელს, ორმოცდაათობით სოფლელ ბიჭს, რომლებიც გადავიდნენ აზერბაიჯანულ რეგიონებში, სომეხი ჯარისკაცები ახალ ნაღმებს აწყობდნენ. ეს არის პირდაპირი დანაშაული.
ნაღმების რიცხვი ადგილზე არ არის დასასრულებული: დაახლოებით 4,5 მილიონი ნაღმი შეიძლება განთავსებული იყოს. სავარაუდოდ 400 მილიონ დოლარამდე ღირებულების არის. ეს ადგილობრივი ეკონომიკის თვალსაზრისით დიდი თანხაა. შეფასების მიხედვით: ოკუპაციის წლებში, სომხეთმა შესაძლოა 2020 წლის სამხედრო ბიუჯეტის 50% ან სახელმწიფო ბიუჯეტის 10% დახარჯა ნაღმებზე.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა, 2024 წლის ივლისში, მეორე შუშის გლობალური მედია ფორუმზე, აღნიშნა, რომ, ნაღვ-ბოროტება გრძელდება ომის შემდგომ პერიოდშიც.
„2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი დეკლარაციის შემდეგ, როცა ჩვენ კონტროლი არ გვქონდა ლაჩინის დერეფანზე, სომხეთიდან ნაღმებს მოიტანდნენ. ამის დადასტურებაა ნაღმებზე წარწერა „გამოყენების წელი 2021“ და „სომხეთში წარმოებული“ — ცხადია, ომის შემდგომ პერიოდშიც მიმდინარეობდა ჩაგდება“, — აღნიშნა მან.
აღსანიშნავია, რომ ქვეყნის სწორედ მაშინდელი რეჟიმი იძულებული გახდა დაეღიარებინა, რომ რუკები არსებობს, მაგრამ „ძალიან უვარგისი არის“.
ადრინდელი დევნილის დაბრუნების წინ, ყველა ჭურვული, თავდაპირველად, უნდა გასუფთავდეს. სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში არაკამპეტენტური რესურსი და პერსონალი გვაქვს; საერთაშორისო ორგანიზაციები გვთავაზობენ 5-10-ჯერ უფრო მაღალ ტარიფებს თითო კვადრატზე, ვიდრე ჩვენი ახლანდელი მაღაზიის შეფასებები. ამიტომ ეს პროცესი გრძელდება.
პრეზიდენტი საუბრის გაგრძელებას ციტირებდა:
„ბალკანეთში, ომის დასრულებიდან 25 წლის შემდეგ, ისევ ხდება ნაღმების აფეთქება. ჩვენ, ამგვარი პრობლემა წინასწარ აღიარებული გვაქვს — ჩვენც ვიქნებით ბრალდეულნი ათწლეულების მანძილზე. ამჟამად, ადგილობრივი მონაცემებით, მიაჩნიათ, რომ იქ 1 მილიონზე მეტი ნაღმი დასახლებულა.“
რუსი ჟურნალისტი დიმიტრი ვინოგრადი “სვობოდნაია პრესა”-ში წერს
“ყარაბაღის უსასრულო ნაღმებით სავსე ტერიტორია, სომხეთმა მილიონები იხარჯა უმიზნოდ“) ამტკიცებს, რომ ბუნების გავლენა ორმაგდება: ნაღმებით დაბინძურებული ტერიტორია დღემდე არჩენს უბედურებებს — სამხედრო და მშვიდობიანი პირები გრძელვადიან საფრთხეებში არიან.
საერთაშორისო ორგანიზაციები (ორგანიზაციების ასამბლეები, პარარელ ან პოლიტიკური პლატფორმები, არასამთავრობო ორგანიზაციები) სავალდებულოდაა მიმართული სტრატეგიული სოციალური, პოლიტიკური და სამართლებრივი პაკეტების შექმნისკენ, რათა:
რეკომენდაციას გაუწიოს იძულებითი გეოგრაფიული უსაფრთხოების სისტემების მიღებას;
მოითხოვოს და დააწესოს სოლიდური, ეფექტური სამართლებრივი ბერკეტები ყველაზე მკაცრი ზომებისათვის — დაშვებული რუკების და პოლიტიკის გადაცე;
სომხეთის მიერ გამოწვეული ეს დანაშაული აღიარებული გახდეს საერთაშორისო სამართალში და დაეწეროს მკაფიო პასუხი.
ავტორი: ჯავიდ შახვერდიევი
