Kür çayı buradan axmasaydı və şəhəri ikiyə bölməsəydi, həqiqətən bilmirəm, bizim sevimli Tbilisimiz necə olardı… Əvvəla, yəqin ki, bu qədər körpü tikməyə ehtiyac qalmazdı, bir böyük magistral yol olardı. Amma qayda bizdə də pozulmayıb…Axı bütün böyük şəhərlər çayın üzərində qurulub.
Deyirlər ki, Kür çayı hətta Tbilisinin keyfiyyətini müəyyən edən amildir. Bəli, Tbilisi sağ və sol sahilə bölündüyü üçün sağ sahildə yaşamaq (niyə bilmirəm, amma) bir o qədər prestijli, sol sahil isə daha az prestijli sayılır. Bilmirəm təəssüflər olsun deyim yoxsa xoşbəxtlikdən deyim amma bu gün ki gündə bir fikir formalaşıb: “sağdakılar daha yaxşı tiplərdir.”
Əslində Kür çayı Gürcüstanın (Cənubi Qafqazın) ən böyük çayıdır. (Azərbaycanca- Kür; türkcə- Kura, gürcücə-Mtkvari), Türkiyədən 2742 m hündürlükdə, Qızıl-Giaduk dağının şərq yamacında başlayır, Azərbaycanda Xəzər dənizinə birləşir. Uzunluğu 1364 km (Türkiyədə 185 km, Gürcüstanda 390 km, Azərbaycanda 789 km), hövzəsinin sahəsi 188 min km-dir. Kürün hövzəsinə aşağıdakılar daxildir: Ermənistan ərazisi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisinin böyük hissəsi, həmçinin Türkiyə və İran ərazisinin bir hissəsi. Qədim adı Kirdir, türklər Kura və azərbaycanlılar Kür deyirlər.
Kürün niyə “Kür” və ya “Kura” adlandırılması ilə bağlı bir neçə fikir var: birincisi Fars və onun imperatoru Böyük Kirus (e.ə. 559-530) ilə bağlıdır. “Kirus” Kürün qədim adı hesab edilir, belə ki, “Kür” köhnə alban dilindən gəlir və su anbarı mənasındadır və sonuncu rəvayata görə, Mtkvari sözü “Mtknari” sözündən götürülmüşdür.
Kür Gürcüstana Vardziya yaxınlığında daxil olur və Cavaxeti və Eruşeti vulkanik dağ silsilələri arasında axır (Tmoqvi qalasının yaxınlığındakı kanyon 400-500 m dərinlikdədir). Kür Minadzidən Axaltsixe çayına axır, vadi yenidən daralır, çay Tsnis kəndindən Mesxeti və Trialeti silsilələri arasından Taşişkara keçir və Borjomi vadisini əmələ gətirir.
Taşişkardan Dzeqvaya qədər Kür vadisi geniş və bataqlıqdır, orta dərəcədə qatlanmış və şaxələnmişdir. Dzeqvi kəndi yaxınlığında Kür Mtsxetanın darlığına girir və vadi sıldırımlı, Tbilisidə isə geniş və terraslıdır… Tbilisidə Metexi körpüsünün yaxınlığında yataq daralır, daha da aşağı enir və daralır, geniş adalar əmələ gətirir…
Kürün sağ qolları: Paravani, Borjomula, Qujaratitskali, Dzama, Tana, Tedzami, Algeti, Ktsia-Xram, Ağstafa, Touzçay, Şamkorçay, Gəncəçay, Tərtəri, Xaçınçay, Arax;
Kürün sol qolları: Kvalbiani ilə Potsxovi, Mingəçevir su anbarı vasitəsilə Liaxvi, Ksan, Araqvi, İori, Alazani, Türyənçay və Göyçay.
Kürdən hər il Xəzər dənizinə 18,1 km3 su axır. Gürcüstan daxilində Kür və onun qollarının suyu 315 min Ha-dır. Azərbaycan ərazisində 1 milyon hektardan çox ərazini suvarır. Kür mühüm hidroenergetika resursudur. Onun üzərində Çitaxevhes, Zahes, Ortaçalhes, Mingençaurhes tikilir. SES-lər onun bir çox qollarında tikilir. Kür həmçinin balıqla zəngindir. Çayın sahillərində Borjomi, Qori, Mtsxeta, Tbilisi, Rustavi, Mingəçevir, Yevlax, Sabirabad, Əli-Bayramlı, Səlyan və başqa şəhərlər salınmışdır.
Problemlərə toxunsaq, Kür sosial-mədəni dəyərini, yəni əvvəllər sahib olduqlarını itirmişdir. Kanalizasiya sistemlərinin təmiri və suyun çirklənməsi ilə bağlı narahatedici mövzu yeni deyil, amma görünür, heç vaxt həll olunmayıb.
